.1
Nörodavranış
.2
Stresin Etkisi
.3
Ağrı
.4
Konfor sağlanması
.5
Bağlanma
BAKIM SÜRECINE KATILIM
Bebeğin Gelişimi
Nörogelişim
Bebeğinizin neonatoloji bölümüne yatırılması, yeni doğmuş (prematüre) bir bebeğin büyümesi ve gelişmesi için çok ani bir çevresel değişikliği temsil eder. Rahim içinde her şey rahattır. Rahimde fetüs kıvrılır ve fetüsün düzgün hareket etmesini sağlayan ılık sıvı ile korunur, sesler boğuktur ve neredeyse hiç ışık yoktur. Dışarıda ışık, gürültü, yerçekimi, uyku kesintileri ve tekrarlanan girişimler vardır. Prematüre veya çok hasta bir bebeğin beyni, çok fazla uyarıyı işleyecek kadar olgunlaşmadığından, bu kadar yoğun uyaranlara hazır değildir. 34 haftadan küçük bir yenidoğanın çevresine yeterince tepki verme yeteneği, bebek ne kadar olgunlaşmamışsa (düşük gebelik yaşı) o kadar zayıftır. Bu nedenle, tıbbi sağlık profesyonelleri ve ebeveynler, bebeğin büyümesi ve gelişmesi için anne rahmine benzer bir ortam oluşturmaya çalışmalıdır.
Bunu yapmak için bebeğinizin farklı yönlerine odaklanacağız:
1. Nörodavranış
Nörodavranış terimi, yenidoğanın çevresiyle etkileşime girmesine, yani bizimle iletişim kurmasına izin veren bir dizi kapasiteyi ifade eder. Siz de yenidoğan ekibinin yardım ve tavsiyeleri ile bebeğinizi tanımayı, davranışlarını gözlemleyerek ihtiyaçlarını fark etmeyi ve bebeğinizin kendini kontrol etmeyi/yatıştırmayı öğrenmesi için en uygun şekilde davranmayı öğrenebileceksiniz. Bu onun gelişimi üzerinde olumlu bir etkiye sahip olacaktır. Ayrıca, gebelik yaşını ve klinik durumu dikkate alarak çevresel faktörleri uyarlamanıza yardımcı olacağız.
Her yenidoğanın benzersiz olduğunu ve kendi ihtiyaçları olacağını unutmamalıyız, bu nedenle bebeğinizin bakımına katılmanın önemi çok büyüktür.
Yenidoğanlar, “durumlar” dediğimiz birkaç farklı davranış modeli sergilerler. Nasıl uyanık olduklarını, uyanıklıktan uykuya nasıl geçtiklerini, uyaranları nasıl deneyimlediklerini vs. görebilirsiniz. Bu, bebeğinizin neye ihtiyacı olduğunu anlamanıza yardımcı olur.
Zamanında ve erken doğmuş bebeklerin durumları arasında farklılıklar vardır. Genel olarak, zamanında doğmuş bir yenidoğanda, uykudan uyanıklığa nasıl geçtiklerini kolayca belirleyebiliriz, çevresel uyaranlara daha iyi tolerans gösterirler ve kendi kendini kontrol kapasitesine sahiptirler. Buna karşılık prematüre bebeklerde uyku süreleri daha uzundur, daha az uyanık kalırlar, dış uyaranlardan daha fazla etkilenirler ve kendilerini kontrol kapasiteleri azdır. Bu, olgunlaştıkça değişir.
Bebeğiniz çevreye nasıl tepki veriyor?
Bebeğinizin sakin olup olmadığını anlamak için onun çevreye verdiği bedensel tepkileri gözlemleriz. Bu davranışlar iki tür olabilir:
DENGE DAVRANIŞLARI
Aşağıdaki durumlarda bebek sakindir (düzenlidir):
GERI ÇEKILME DAVRANIŞLARI
Aşağıdaki durumlarda bebek sakin (organize) değildir:
Bebeğinizi her zaman iyice gözlemlemeliyiz. İzole bir davranış, bebeğinizin çevreye nasıl tepki verdiğini tam olarak tanımlamaz.
2. Stresin Etkisi
Gelişmekte olan bebekte stres tepkisi her zaman olumsuz değildir. Aslında pozitif stres de var. Örneğin, vücudun strese neden olan maddelere uygun şekilde tepki vermeye hazırlanmasına yardımcı olan kalp atış hızındaki kısa süreli artışlar veya stres düzenleyici hormonların yükselmesi.
Tolere edilebilir stres dediğimizde buna verilen yanıtın gelişmekte olan beyinde potansiyel olarak değişikliklere neden olabileceği, ancak beynin yapı ve işlevine zarar gelmesini önlemek için iyileşmeye izin veren ve belirli sürelerle sınırlı olan stresi kastediyoruz.
Son olarak, güçlü, sık veya uzun süreli bir bedensel tepkiyi tetiklediğinde toksik stresten söz ederiz. Bu tür stres beyin yapısını olumsuz etkileyebilir.
Bebeğinizde toksik stres gösteren belirtileri bilir ve tespit edersek, dengeli bir duruma gelmesine yardımcı olarak en iyi şekilde gelişmesini sağlayabiliriz .
3. Ağrı
Yenidoğanlarda ağrı çocuklara ve yetişkinlere göre nasıl farklıdır?
Günümüzde yeni doğan bebeklerin yanı sıra prematüre bebeklerin de ağrıyı hissetme konusunda iyi gelişmiş bir yeteneğe sahip olduklarını biliyoruz. Ağrıyı tanımak ve yönetmek bebeğin sağlığı için çok önemlidir. Ek olarak, araştırmalar yeni doğan bebeklerde ağrı yönetiminin daha iyi uzun vadeli gelişim sonuçlarına katkıda bulunabileceğini göstermiştir. Bu yeni bilginin bir sonucu olarak, yeni doğan bebeklerde ağrı tedavisinde çok ilerleme kaydedilmiştir. Yeni doğan bebeklerde ağrı, çocukların ve yetişkinlerin yaşadığı ağrılardan farklıdır. Bunun nedenleri:
Ne yazık ki, birçok (muhtemelen) ağrılı aktivitenin sıklıkla gerekli olduğu dönem olan hastaneye yatışın ilk birkaç haftasında tüm ağrılar önlenemez. Bunlar arasında örneğin bir damla damlatmak veya kan örnekleri almak vardır. Bu faaliyetlerin acı verici doğasına rağmen, ağrıyı tanımak önemlidir ve bir ebeveyn olarak bebeğinize bu konuda gerçekten yardımcı olabilirsiniz. Ağrıyı tanımak ve bebeğinizi rahatlatmak için hemşire size yardımcı olacaktır.
Ağrıyı Tanıma:
Ağrıyı tanımak, bir dereceye kadar bebeğinizin davranışına ve sağlığına bağlıdır. Benzer şekilde, çevre (ışık ve ses gibi) ağrının tanınmasını etkileyebilir. Hemşireler, bebeğinizde gördükleri ağrıyı değerlendirmek için sıklıkla bir ağrı skoru kullanırlar. Comfort skoru gibi çeşitli ağrı skorları vardır. Comfort skoru ile hemşire, iki dakika boyunca bebeğin uyanıklık, ajitasyon, nefes alma, kan basıncı, kalp atış hızı, ağlama, hareketler, kas gerginliği ve yüz gerginliği gibi bazı özelliklerine bakarak ağrıyı tahmin edebilir
Bebeğiniz henüz konuşamadığı için kendini ifade etmek için yüzünü, kollarını, bacaklarını, nefesini ve seslerini kullanır. Yeni doğan bir ağrı hissettiğinde, aşağıdaki özellikleri görebilirsiniz:
Kalp atış hızı artabilir ve kandaki oksijen seviyesi düşebilir. Ancak uzun süreli ağrıları olan bebekler az hareket eder, uyaranlara az tepki verir ve sessizdir. Bunlar da ağrı belirtileridir.
Ağrı tedavisi: Ebeveynler ağrı yönetiminde önemli işbirlikçilerdir. Sizi ebeveyn olarak dahil ederek, ağrı yönetimi uygun bir şekilde verilebilir. Aşağıdaki yollardan biriyle bebeğinizi rahatlatarak yardımcı olabilirsiniz. Bebeğinizin emzik emmesine izin vererek, sallayarak, bebeğinizle konuşarak veya bir elinizi başına ve/veya poposuna koyarak ve hafifçe sallayarak ağrıyı hafifletebilirsiniz. Ebeveyn olarak sizin tarafınızdan sağlanan rahatlığın yanı sıra, bebeğinize ağrısı için ilaç verebiliriz. Bebeğinizin kanının alınması veya damar içi kateter takılması gerekiyorsa, önceden ağzına bir miktar şekerli su (sükroz) koyarız. Bu ağrı ve stresi azaltan bir şeker seyreltmesidir ve hiçbir yan etkisi yoktur. Bebeğiniz uzun süredir ağrı çekiyorsa parasetamol verebiliriz. Bu, ağızdan yada damardan verilebilir. Gerekirse doktorunuz tarafından reçete edilecek olan güçlü ağrı kesici ilaçlar morfin veya fentanil verilebilir.
Ayrıca “Çocuğunuzu rahatlatmak” makalesine bakın.
4. Konfor sağlanması
Konumlandırma
Sınırlama yani bebeğin hareketlerinin sınırlandırılması, özellikle çok küçük veya prematüre olduğunda bebeğinizin en çok sevdiği “okşama” yoludur. Sinir uçları çok fazla uyarılmaya hazır değildir ve alıştığımız okşamalar onlar için aşırıdır. Ellerinizi destekleyerek, önceden ısıtarak, başı ve bacakları üzerinde, başı üzerinde ve kollarını ya da kollarını ve bacaklarını nazikçe kavrayarak fleksiyon ( bükülme) pozisyonuna getirmekten ibarettir.
Pozisyon vermenin amacı, bebeğinizin fizyolojik pozisyonunu korumak, kas-iskelet gelişimini desteklemek ve fizyolojik fonksiyonlarını iyileştirmek ve ayrıca yanlış duruştan kaynaklanan komplikasyonları azaltmaktır. Postür değişiklikleri tümyenidoğanlara uygulanmalıdır, ancak prematüre yenidoğan veya bebeğinizin uyuşturulmuş olması durumunda özel dikkat gösterilmelidir. Bunun nedeni, bu hastaların doğru duruşu koruma yeteneğinden yoksun olmasıdır.
Yuva
Yuvalar, anne rahmini taklit eden rulo havlu veya çarşafların kullanılması yoluyla ticari veya kendi kendine yapılan oval şekilli cihazlardır. Yuvalar, uzuvların gövde üzerinde bükülmesini ve orta hatta doğru yönelimlerini destekleyen uygun yüksekliğe sahip olmalıdır. Bebeğiniz yuvada sınırlar bulmalı ama aynı zamanda hareket edebilmelidir. Yuvanın boyutunun yeterli olmadığıni bebeğinizin omuzları sırtüstü yatar pozisyonda içine sığmadığında veya cihaz, fleksiyon ve orta hattı destekleyerek yenidoğanın doğru duruşunu koruyamazsa anlayabiliriz. Yuva, bebeğin destek ve güven algısını artıran, öz düzenleme davranışlarını destekleyen temel bir unsurdur. Bebeğiniz daha yetkin hale geldikçe daha fazla alana ihtiyaç duyacak ve daha özgür hareket edebilecektir.
Farklı Pozisyonlar
Dokunma
Manipüle ettiğimizde önce bebeğinizi nasıl konumlandırmak istediğimizi düşünmeliyiz. Bir hazırlıkla başlayacağız, ellerimizi üşümesin diye ovalayıp ısıtırken yumuşak bir sesle onunla konuşacağız ve yavaş yavaş, ellerimizle destekleyerek ve ani hareketler yapmadan temasa başlayacağız. Hareketler yavaş olmalı ve bebek “sarılmış gibi” hissetmeli, el ve ayakların konumlandırılmasına dikkat etmeli, elleri ağza doğru tutmalı ve güvende olduğu hissi verilmelidir. Bebeği taşırken veya tartarken küçük, yumuşak çarşaflar veya havlularla sarmak yardımcı olacaktır. Bebeğinizi taşırken, karınüstü veya yan yatarak hareket ettirirsek, onu sırt üstü hareket ettirmemize göre daha iyi tolere eder, sırtüstü pozisyon taşıma sırasında kendisini daha güvensiz hissetmesine neden olur. Bakımı yaparken, bir kişinin yavaşlamak veya durmak gerekip gerekmediğini anlamak için bebeğin davranışlarını gözlemlemesi ve diğer kişinin bakımı yapması önerilir. Bu şekilde bebek çok daha iyi tolere edecek ve siz de çok stresli olmayacaksınız. Bakım bitip ayrılırken, ellerinizi aniden değil, yavaş yavaş çekin ve küvözün kapağını dikkatlice kapatın.
İstirahat
Bebeğinizin dinlenmesi gelişimi için çok önemlidir. Mümkün olduğunda, bebeğinizin uykusuna ve rahat dinlenmesine saygı duyulacak, uykuyu bölecek durumlardan kaçınılacaktır. Bebeğinizin gebelik haftası ne kadar düşükse, uykuda mı uyanık mı olduğunu ve gerekli tüm bakımı almaya hazır olup olmadığını belirlemek o kadar zor olur. Bu nedenle, iletişim kurmanız gereken farklı yolları bilmek önemlidir. Bebekler 32 haftalık olana kadar kendiliğinden uyanmaya başlamazlar. Bebekler 38-40 haftalık olduklarında kendi kendilerine uyanmanın yanı sıra daha uzun derin uyku döngülerini sürdürebilirler. Uyku-uyanıklık döngüleri teşvik edilmelidir. Prematüre bebeklerde, büyüme ve gelişmelerini desteklemek için gündüz ve gecenin ışık farklılıklarını hatırlatan düşük yoğunluklu aydınlık-karanlık döngüleri önerilir. 32-34 haftadan itibaren 12 saatlik bir ışık döngüsü, (bebeğin yüzüne doğrudan maruziyetten kaçınarak tercihen doğal ışık sağlanabilir); ve 12 saatlik bir karanlık döngü uygundur. Bu her zaman bireysel ve aşamalı olarak yapılacaktır.
5. Bağlanma
Hamileliğiniz sırasında muhtemelen çocuğunuzla zaten konuştunuz, karnınızı okşadınız. Az ya da çok bilinçsizce çocuğunuzla zaten bir bağ kuruyordunuz. Çocuğunuz hastanedeyken etrafındaki birçok insanla iletişimde olmak zorunda kalır. Bu, iyi bağlanmayı daha da zorlaştırır. Bununla birlikte, neonatoloji bölümünde, siz ve çocuğunuz arasındaki bağa zaten dikkat edilmektedir. Fiziksel temas uyarılır ve bebeğinizin gösterdiği belirtiler size açıklanır, böylece onlara doğru tepki verebilirsiniz. Bebeğinizin belirtilerine her seferinde aynı şekilde tepki vererek bebeğiniz için öngörülebilir hale gelirsiniz. Bu, şimdi ve hayatının geri kalanı için inanılmaz derecede önemlidir. Yardımınızla ilk birkaç hafta içinde bebeğiniz kendine güven (‘İhtiyacım olanı anlatabiliyorum) ve ebeveynlerine güven (‘Beni anlıyorlar ve bana bakıyorlar’) konusunda önemli bir adım atacaktır. Çocuğunuzla iletişim kurmak büyüme ve gelişme için çok önemlidir. Başlangıçtaki kısa temas anları, ona sizi gerçekten ait olduğu kişi olarak tanımayı öğretir. Bebeğiniz örneğin kokunuzu ve sesinizi tanıyacaktır. Bu teması kurmak, çocuğunuzla bağ kurmaya başlamanız için de önemlidir. Birbirinizi zaten tanıyor ve anlıyorsunuz. Örneğin, birçok ebeveyn, dokunmaya tepki olarak henüz bu kadar doğrudan bir şekilde hareket edememesine rağmen, çocuğunun hangi pozisyonu sevdiğini çabucak görür.
Çok prematüre bebekler genellikle sessiz ağlarlar, ancak rahatsız olduklarında veya acı çektiklerinde yüzlerinde gerginlik veya üzüntü görebilirsiniz. Ardından sesiniz, bir dokunuş veya ten tene temas ile çocuğunuzu rahatlatabilirsiniz. Örneğin, sıcak elinizi poposuna, karnına veya başına veya ayaklarına dayayın. Aynı zamanda yumuşak bir sesle konuşun veya bir şarkı söyleyin. Bu çocuğunuzu sakinleştirecektir. Çocuğunuzun neler yapabileceğini ve neye ihtiyacı olduğunu hissetmeye çalışın. Onu yakından izleyerek davranışlarındaki işaretleri tanımayı öğreneceksiniz. Bu şekilde kendi tepkilerinizi uyarlayabilirsiniz. Bu konuda size serviste yardımcı olacağız.
Neyin rahatlatıcı olduğunu öğrendiğinizde, çocuğunuzu rahatsız eden veya acı veren tıbbi işlemler sırasında da destekleyebilirsiniz. Ayrıca “Çocuğunuzu rahatlatmak” makalesine bakabilirsiniz
37-42 hafta arası bebekler (term)
Göz teması kurmak
Hasta, prematüre veya SGA (gebelik haftasına göre küçük) olan bebekler, özellikle ilk haftalarda, term ve sağlıklı bebeklere kıyasla çok daha az göz teması kurarlar. Ayrıca daha az hareket ederler ve yumuşakça ağlarlar. Endişelenmeyin, bu normaldir. Bununla birlikte, kuvöz dışından bile kendi kendinize göz teması kurmayı deneyebilirsiniz. Bunu yaparken ışığı azaltmakta yarar vardır çünkü bebeğiniz parlak ışıkta gözlerini sıkarak kapatma eğilimindedir. Güçlü bir ebeveyn-çocuk bağı oluşturmada göz temasının gelişimi önemlidir. Sabırlı olmak bunun bir parçasıdır; Çocuğunuzun hızıyla ilerlemek gerekir. Çocuğunuz gözlerini kapatıyorsa, uyaranları işlemek için kendine bir süre tanıyor demektir.
İzlemekle görmek arasında da fark vardır. Çocuğunuz başlangıçta size bakar ama aynı zamanda ışığa da döner. Ancak daha sonra bebeğiniz daha bilinçli algılamaya başlar ve gerçekten görmeyi öğrenir.
Kolik/Karın masajı
Kolik ağrıları bebeklerde sık görülür. Ortalama olarak, kolik ağrıları 6. Haftada zirve yapar, 12-16 haftada geçer.
Kolik ağrısı belirtileri bebeğe göre farklılık gösterebilir, ancak çoğu bebek ağlar, zorlanır, bacaklarını büker ve karnı şişer. Bir ebeveyn olarak bu, kendinizi rahatsız ve güçsüz hissetmenize neden olabilir. Kolik ağrılarının kesin nedeni bilinmemektedir ancak muhtemelen aynı anda birden çok faktörden kaynaklanır. Çalışmalarda çeşitli olası nedenler araştırılmıştır:
Etkin bir tedavi bilinmemektedir, ancak bir ebeveyn olarak bebek kolikleri olduğunda bebeğinizin dinlenmesini ve rahatlamasını sağlayabilirsiniz. Karın masajı, bir ebeveynin bebeğini rahatlatmak için yapabileceği aktivitelerden biridir. Karın masajı yaparak rahatlamayı, dinlenmeyi ve besinlerin daha iyi sindirilmesini sağlarsınız.
Adım adım karın masajı planlaması:
Kolik ağrısı durumunda yapabileceğiniz diğer şeyler: Çocuğunuzun karnına sıcak bir el koymak, ten tene bakım yapmak, çocuğunuzu bir askıda taşımak veya çocuğunuzu gevşekçe kundaklamak olabilir.
Fizyoterapi
Prematüre, SGA ( gebelik haftasına göre küçük) veya hasta doğan çocuklar, aşırı uyarılmadan kaçınmak ve tepkilerini düzenlemelerine yardımcı olmak için ebeveynlerinin çevrelerine uyum sağlamasına gerçekten ihtiyaç duyarlar. Pediatrik bir fizyoterapist bu konuda size yardımcı olabilir. Bunun yanı sıra, bir pediatrik fizyoterapist, gelişiminin bir sonraki aşamasında bebeğinize neler yaptıracağınız ve ne kadar zorlayacağınız konusunda size sağlam tavsiyeler verebilir.
Ağrı ve konfor
Konumlandırma ve taşıma
